Grant NCN 2018/31/B/HS6/00511 (Opus 16)
Teoria podwójnego przypominania jako nowa perspektywa w badaniach pamięci epizodycznej. Specyfika przetwarzania właściwości percepcyjnych i semantycznych [Dual-recollection theory as a new approach in research on episodic memory: Specificity of perceptual and semantic features processing]
Projekt finansowany ze środków Narodowego Centrum Nauki
Numer umowy: 2018/31/B/HS6/00511
Projekt realizowany w Instytucie Psychologii UKSW, 2019-2021
Kierownik projektu: dr hab. Marek Nieznański, prof. uczelni
Zespół badawczy:
mgr Michał Obidziński
mgr Daria Niedziałkowska
mgr Yong Lu
Opis zamierzeń projektu
Psychologowie poznawczy wyróżniają dwa składniki pamięci bodźców i zdarzeń. Pierwszy, nazywany przypominaniem (ang. recollection) odnosi się do sytuacji, w których przeszłe zdarzenie jest jakby od nowa doświadczane a jego detale powracają do naszej świadomości. Drugi komponent pamięci występuje wtedy, gdy mamy tylko poczucie znajomości (ang. familiarity) jakiegoś obiektu. Wśród badaczy trwają spory na temat natury przypominania i znajomości. W ostatnich latach Charles Brainerd ze współpracownikami zauważyli, że wiele eksperymentalnych obserwacji funkcjonowania pamięci nie daje się wyjaśnić za pomocą tylko tych dwóch komponentów. Zaproponowali więc nową koncepcję, która dzieli przypominanie na dwa odrębne procesy, a mianowicie przypominanie detali samego bodźca i przypominanie informacji o jego kontekście. Celem projektu jest wykorzystanie tej nowej teorii do wyjaśnienia kilku efektów pamięciowych, które dotychczas trudno było opisać w ramach teorii dwuskładnikowej oraz do postawienia nowych pytań badawczych.
Pierwszym z zadań projektu jest określenie wpływu poziomu przetwarzania bodźca w trakcie uczenia się na jego późniejsze przypominanie oraz przypominanie jego kontekstu i poczucie znajomości. Dotychczasowe sprzeczności dotyczące wpływu semantycznego przetwarzania na znajomość i przypominanie mogą wynikać z niejednoznacznej klasyfikacji pamięci informacji bodźcowych, to znaczy, pamięć samego bodźca przy braku pamięci jego kontekstu raz uznawana była za przejaw znajomości innym razem przypominania. Zastosowanie teorii, która w jednoznaczny sposób rozgranicza przypominanie kontekstu i bodźca od poczucia znajomości powinno umożliwić ustalenie roli przetwarzania semantycznego i percepcyjnego.
Drugie zagadnienie badane w projekcie dotyczy sprawdzenie ogólności teorii podwójnego przypominania, która dotychczas nie była weryfikowana w eksperymentach z użyciem materiału obrazkowego. Jest to o tyle istotne, że fałszywe rozpoznania teoria ta wyjaśnia przypomnieniem wspólnego kontekstu słów podobnych znaczeniowo, nie jest natomiast jasne jaka jest rola podobieństwa percepcyjnego. W naszym projekcie zbadamy czy fałszywe rozpoznania bodźców nowych, które są podobne percepcyjnie do bodźców rzeczywiście prezentowanych, opierają się na tych samych procesach pamięciowych, co fałszywe rozpoznania bodźców podobnych znaczeniowo.
Istotnym zadaniem naszego projektu jest także zbadanie, czy pamięć zdarzeń „popełnia” błąd zaniedbywania informacji o częstości występowania danego typu bodźców w określonym kontekście. Taki błąd znany jest dobrze z badań dotyczących oceniania prawdopodobieństwa zdarzeń przez człowieka. W badaniach tych wykazano, że ludzie zazwyczaj ignorują informacje o tym, jak często dane zjawisko występuje, koncentrując się jedynie na wartości diagnostycznej informacji o ocenianym właśnie pojedynczym zdarzeniu. W naszych badaniach sprawdzimy czy analogiczny błąd występuje także w ocenach pamięciowych oraz wykorzystamy teorię podwójnego przypominania, aby określić który ze składników pamięci za błąd ten odpowiada. Przewidujemy, że wraz ze wzrostem udziału przypominania detali samego bodźca błąd zaniedbywania informacji o proporcjach bazowych będzie narastał, natomiast wzrost udziału przypominania kontekstu będzie przeciwdziałał ignorowaniu tych informacji.
Publikacje powstałe w ramach projektu
- Nieznański, M., Ford, D., Obidziński, M. (2023). Representation of shared surface information and false memory for abstract versus concrete pictures in the conjoint recognition paradigm. Psychological Research. https://doi.org/10.1007/s00426-023-01899-5
- Nieznański, M., Obidziński, M., Ford, D. (2023). Does context recollection depend on the base-rate of contextual features? Cognitive Processing. https://doi.org/10.1007/s10339-023-01153-1
- Nieznański, M., Obidziński, M. (2022). Closing the door to false memory: The effects of levels-of-processing and stimulus type on the rejection of perceptually vs. semantically dissimilar distractors. Psychological Research, 86(3), 968-982. https://doi.org/10.1007/s00426-021-01544-z
- Lu, Y., Nieznański, M. (2020). The base rate neglect in episodic memory. Memory, 28(2), 270-277. https://doi.org/10.1080/09658211.2020.1711954 [IF (JCR2019) = 1.895]
- Nieznański, M. (2020). Levels-of-processing effects on context and target recollection for words and pictures. Acta Psychologica, 209, artykuł 103127. https://doi.org/10.1016/j.actpsy.2020.103127 [IF (JCR2019) = 1.38] Open data: https://osf.io/rzeqb/
Prace magisterskie wykorzystujące teorię podwójnego przypominania
- Smakuszewska E. „Fałszywa pamięć semantycznie oraz wizualnie powiązanych obiektów w ujęciu teorii podwójnego przypominania” UKSW, obrona 2.07.2019 r., promotor: M. Nieznański.
- Didyk P. „Redukcja dysonansu poznawczego a pamięć dokonanego wyboru: badania z perspektywy teorii podwójnego przypominania” UKSW, obrona 02.07.2020 r., promotor: M. Nieznański.
Konferencje
- Didyk, P., Nieznański, M. (15-18 września 2022). Redukcja dysonansu poznawczego a pamięć dokonanego wyboru: badania z perspektywy teorii podwójnego przypominania [referat]. XVII Zjazd Polskiego Stowarzyszenia Psychologii Społecznej, Gdańsk, Polska.
- Didyk, P., Nieznański, M. (29 sierpnia - 1 września 2022). Choice-induced preference change and memory for decision: Research from the perspective of dual recollection theory [plakat]. 22nd Conference of the European Society for Cognitive Psychology (ESCoP), Lille, Francja.
- Niedziałkowska, D., Obidziński, M., Nieznański, M. (20-23 marca 2022). False memory for abstract vs. concrete pictorial stimuli depending on their shared perceptual features [referat]. 64th Conference of Experimental Psychologists (TeaP), Cologne, Niemcy.
- Obidziński, M., Niedziałkowska, D., Nieznański, M. (23-25 września 2021). Fałszywa pamięć abstrakcyjnych i konkretnych bodźców obrazkowych w zależności od ich własności percepcyjnych [referat]. XIII Zjazd Polskiego Towarzystwa Kognitywistycznego, Toruń, Polska.
- Nieznański, M., Obidziński, M. (14-16 marca 2021). The effects of levels-of-processing and stimulus type on the rejection of perceptually vs. semantically dissimilar distractors: An analysis using the two-high threshold model of recognition memory [referat]. 63rd Conference of Experimental Psychologists (TeaP), Ulm, Niemcy.
- Lu, Y., Nieznański, M. (22-25 marca 2020). The base rate neglect in episodic memory. Abstracts of the 62nd Conference of Experimental Psychologists, Jena, Niemcy. [konferencja odwołana z powodu epidemii, abstrakt opublikowany w materiałach konferencyjnych]
