Grant 2012/07/B/HS6/01374

Empiryczna weryfikacja Kołowego Modelu Wielkiej Piątki Hofstee, De Raada i Goldberga
finansowanego z grantu Narodowego Centrum Nauki nr 2012/07/B/HS6/01374
 
Kierownik projektu: dr Włodzimierz Strus
Główni wykonawcy: dr hab. Jan Cieciuch, prof. uczelni; dr Tomasz Rowiński
 
Kołowy Model Wielkiej Piątki AB5C (Abridged Big Five Dimensional Circumplex) Hofstee, DeRaada i Goldberga (1992; Goldberg, 1999), podobnie jak Pięcioczynnikowy Model Osobowości (PMO) Costy i McCrae (1992), zakłada, że cechy osobowości zorganizowane są w ramach pięciu podstawowych wymiarów osobowości – tzw. Wielkiej Piątki. Jednakże w przeciwieństwie do modelu PMO, model AB5C przyjmuje, że struktura cech niższego rzędu (czyli aspektów Wielkiej Piątki) nie jest zorganizowana hierarchicznie, ale cyrkularnie (kołowo). Oznacza to, że większość aspektów Wielkiej Piątki związana jest z dwoma (a nie wyłącznie z jednym jak w PMO) podstawowymi wymiarami osobowości. Taka organizacja cech osobowości prowadzi do wyróżnienia 10 kół, z których każde stanowi dwuwymiarową przestrzeń wyznaczoną przez dwa ortogonalne względem siebie wymiary Wielkiej Piątki. Z kolei każde z tych 10 kół dotyczy innej sfery przejawiania się osobowości człowieka, np. sfery temperamentalno-emocjonalnej, sfery interpersonalnej czy sfery charakterologiczno-moralnej (por. Strus, Cieciuch, Rowiński, 2011).
 
Cele projektu
Głównym celem projektu była weryfikacja modelu AB5C:
a. w warunkach polskich;
b. przy użyciu nowych metod weryfikacji jakości modeli teoretycznych;
c. w porównaniu z modelem PMO Costy i McCrae;
d. w kontekście możliwości integracji różnych, bardziej szczegółowych modeli cech osobowości;
e. w kontekście możliwości integracji modeli cech osobowości z modelami temperamentu, emocji i motywacji.
 
Metoda i osoby badane
Zastosowano następujące narzędzia badawcze: 
  • Kwestionariusz IPIP-45AB5C L. Goldberga (1999; polska adaptacja: Strus, Cieciuch, Rowiński, 2011);
  • Inwentarz Osobowości NEO-PI-R Costy i McCrae (1992; w adaptacji Siuty, 2006);
  • Przymiotnikowa Skala IAS Wigginsa (1994; adaptacja: Sękowski, Klinkosz, 2004);
  • Kwestionariusz BIS/BAS Carvera i White’a (1994; adaptacja: Strus, Cieciuch, Rowiński); 
  • Portretowy Kwestionariusz Wartości PVQ-5R Schwartza (Schwartz, i in. 2011; adaptacja: Cieciuch, 2013);
  • Kwestionariusz CCMA Yik (2009; adaptacja: Strus, Cieciuch, Rowiński), 
  • Kwestionariusz AVI Tsai i Knutsona (Tsai, i in., 2006; adaptacja: Strus, Cieciuch, Rowiński), oraz wersja rozszerzona 
  • Skali Pozytywnego i Negatywnego Afektu PANAS-X Watsona, Clark (1994; adaptacja: Fajkowska, Marszał-Wiśniewska, 2009).
Zakwalifikowana do analiz próba badawcza liczyła N=948 osób, w wieku M=30,84 (w przedziale 16-83; SD=13.71), 55% kobiet; 74% osób badanych pochodziło z województwa mazowieckiego.
 
Wyniki
Uzyskane wyniki badań pozwoliły na potwierdzenie sformułowanych hipotez badawczych i postawienie następujących wniosków:
  1. Model AB5C uzyskał satysfakcjonujące wskaźniki dopasowania w konfirmacyjnej analizie czynnikowej (Confirmatory Factor Analysis – CFA) drugiego rzędu . Z uwagi na liczbę pozycji testowych 486 pozycji Kwestionariusza IPIP-45AB5C zostało losowo zgrupowane w 135 parceli. Te ostatnie były w modelu CFA zmiennymi obserwowalnymi ładującymi 45 czynników pierwszego rzędu. Z kolei czynniki pierwszego rzędu ładowały 5 czynników drugiego rzędu (40 czynników pierwszego rzędu ładowało jednocześnie -  wedle założeń modelu AB5C - dwa czynniki drugiego rzędu). Tak skomplikowany model uzyskał  akceptowalne wskaźniki dopasowania, co zostało szczegółowo omówione w artykule (Strus, Cieciuch, Rowiński, 2014a).
  2. Wykazaliśmy względną przewagę cyrkularnego modelu AB5C nad hierarchicznym Pięcioczynnikowym Modelem Osobowości (PMO) w kategoriach dopasowania modelu do danych. W naszych badaniach model AB5C (mierzony IPIP-45AB5C) okazał się modelem dopasowanym do danych empirycznych w przeciwieństwie do PMO (mierzonego NEO-PI-R). Wyniki te są zgodne z raportowanymi w literaturze (por. np. Backstrom i in., 2009; McCrae i in., 1996) i wskazują, że struktura cech niższego rzędu nie jest zorganizowana hierarchicznie (PMO), ale cyrkularnie.
  3. Zgodnie z przewidywaniami poszczególne koła modelu AB5C ujawniły systematyczne związki z konstruktami zakładanymi przez inne modele:
  • cechy z koła tworzonego przez czynniki I (ekstrawersja) oraz II (ugodowość) z cechami interpersonalnymi z kołowego modelu Wigginsa 
  • cechy z koła tworzonego przez czynniki I (ekstrawersja) oraz IV (stabilność emocjonalna) z Behawioralnym Systemem Hamowania (BIS) oraz Behawioralnym Systemem Aktywacji (BAS).  
  • cechy z koła tworzonego przez czynniki II (ugodowość) oraz V (intelekt) z wartościami z kołowego modelu Schwartza 
  • cechy z koła tworzonego przez czynniki I (ekstrawersja) oraz IV (stabilność emocjonalna) z wymiarami koła afektu Russella , a także wymiarami emocjonalności negatywnej oraz emocjonalności pozytywnej 
 
Zrealizowane cele dodatkowe
 
Realizacja projektu doprowadziła także do osiągnięcia nieplanowanych celów dodatkowych. Najważniejszym z nich jest opracowania Kołowego Modelu Metacech Osobowości (Circumplex of Personality Metatraits – CPM)). Model ten wykorzystuje zastosowaną w modelu AB5C zasadę cyrkularnej organizacji cech osobowości, ale – w przeciwieństwie do modelu AB5C - stosuje ją nie do cech niższego rzędu, ale do cech wyższego rzędu Wielkiej Piątki. Zatem model CPM jest modelem cech wyższego rzędu (tzw. metacech) Wielkiej Piątki, a więc jeszcze bardziej ogólnych wymiarów osobowości, znajdujących się w strukturze cech powyżej pięciu podstawowych wymiarów. Model AB5C składa się z 10 kół osobowości, z których każde konstytuowane jest przez dwa spośród pięciu czynników Wielkiej Piątki. Model CPM przewiduje jedno koło osobowości, konstytuowane przez dwie metacechy: alfę/stabilność (w której skład wchodzi stabilność emocjonalna, ugodowość i sumienność) oraz betę/plastyczność (składającą się z ekstrawersji oraz otwartości na doświadczenia).
 
Najważniejsze osiągnięcia projektu
  1. Weryfikacja strukturalna modelu AB5C z zastosowaniem konfirmacyjnej analizy czynnikowej drugiego rzędu. Wyniki zostały przedstawione w artykule opublikowanym w czasopiśmie Personality and Individual Differences (IF=1,861; Strus i in., 2014a). Usytuowanie modelu na tle innych koncepcji opisujących strukturę osobowości, wraz z omówieniem i dyskusją na ten temat zostało zaprezentowane w artykule opublikowanym w Polskim Forum Psychologicznym (Strus, Cieciuch, 2014).
  2. Przygotowanie różnych wariantów kwestionariusza IPIP-45AB5C do pomiaru cech niższego rzędu w modelu AB5C. Kwestionariusz pochodzi z zasobów International Personality Item Pool (IPIP; Goldberg, 1999; Goldberg i in., 2006). W sumie przygotowaliśmy 16 wersji kwestionariusza – obok wersji całościowej (pomiar 45 aspektów Wielkiej Piątki), także 5 kwestionariuszy do pomiaru 9 aspektów każdego z pięciu czynników oraz 10 kwestionariuszy do pomiaru każdego koła konstytuowanego przez dwa czynniki w modelu AB5C. Zgodnie z założeniami projektu IPIP wszystkie kwestionariusze są dostępne dla badaczy bez opłat. Znajdują się one na stronie www.structure.personalitas.pl.
  3. Weryfikacja możliwości integrujących modelu AB5C w kontekście modeli cech osobowości o węższym zasięgu, oraz modeli temperamentu, emocji i motywacji.
  4. Opracowanie Kołowego Modelu Metacech Osobowości CPM, który wykorzystuje zastosowaną w modelu AB5C ideę cyrkularnej organizacji cech osobowości.  Teoretyczne podstawy, opis modelu i jego implikacji teoretycznych zostały przedstawione w artykule opublikowanym w czasopiśmie Review of General Psychology (IF=1,984; Strus, Cieciuch, Rowiński, 2014b). Model ten został również zaprezentowany na IX Zjeździe Polskiego Stowarzyszenia Psychologii Społecznej (Warszawa, 4-7.09.2014) w trakcie specjalnie zorganizowanego w tym celu sympozjum pt. „Poza Wielką Piątkę – nowy model opisu struktury osobowości (Prowadzący: Jan Cieciuch; Dyskutant: Mariola Łaguna).
Copyright © 2024 UKSW Wszelkie prawa zastrzeżone
Informacja o ciasteczkach