Grant 2011/01/B/HS6/05853

Wpływ generowania na pamięć kontekstu z perspektywy teorii przetwarzania odpowiedniego dla transferu

Projekt finansowany przez NCN w ramach konkursu Opus 1. Numer grantu 2011/01/B/HS6/05853.
Projekt realizowany w Instytucie Psychologii UKSW, XII 2011 – VI 2013
Kierownik projektu: dr hab. Marek Nieznański

Z codziennego doświadczenia wiemy, że kontekst przeszłych zdarzeń często pomaga nam odzyskać ich wspomnienie. Na przykład, gdy po latach wrócimy do jakiegoś miejsca (szkoły, dawnego mieszkania), od razu pojawiają się żywe wspomnienia, do których w innych okolicznościach mielibyśmy trudność z dotarciem. Wyniki badań laboratoryjnych częściowo potwierdzają to intuicyjne przeświadczenie odnośnie korzystnego wpływu obecności kontekstu z fazy uczenia się na przypominanie. Celem badań wykonanych w ramach projektu było określenie czy przywrócenie kontekstu uczenia się może nam także pomóc w odtworzeniu detali kontekstowych przeszłych zdarzeń.

W ramach projektu przeprowadzonych zostało sześć eksperymentów, w których jako materiał do zapamiętania stosowane były listy słów, zaś detalami kontekstowymi były kolory czcionki oraz lokalizacja słów na ekranie. Uzyskane wyniki pokazały, że efekt przywrócenia kontekstu w pamięci detali kontekstowych występuje tylko w bardzo specyficznych warunkach. Mianowicie wskazówki kontekstowe dostarczone w czasie testu są użyteczne tylko wówczas, gdy kontekst był słabo zakodowany w czasie uczenia się i wymaga rekonstrukcji w czasie testu. Ponadto czasami kontekst może być odtworzony dzięki wskazówkom pozakontekstowym. Na przykład miejsce prezentacji bodźca może być zapamiętane dzięki skojarzeniu z innymi bodźcami prezentowanymi w tej samej lokalizacji. Wówczas samo miejsce (czyli kontekst) przestaje być istotną wskazówką, ważniejsze są powiązania z innymi bodźcami z tej samej grupy.

Drugim celem przeprowadzonych badań była odpowiedź na pytanie, czy detale kontekstowe są zapamiętywane razem z bodźcem w sposób automatyczny, „bezwysiłkowy”, czy też ich powiązanie z bodźcem wymaga zaangażowania uwagi. Wyniki pokazały, że ograniczenie zasobów poznawczych jednoczesnym wykonywaniem innego zadania (generowania słów), znacznie ogranicza nasze możliwości wiązania informacji z jej kontekstem. Negatywny wpływ obciążenia poznawczego może jednak zostać złagodzony naszą wcześniejszą wiedzą łączącą bodziec z jego kontekstem (np. łatwo jest skojarzyć czerwony kolor czcionki ze słowem serce).

Kolejnym celem projektu było sprawdzenie czy wykonywanie tych samych operacji poznawczych w czasie wydobywania informacji z pamięci, co w czasie uczenia się może wspomóc efektywność naszej pamięci. Przeprowadzony eksperyment pokazał, że jeśli uzupełniamy tę samą literkę w słowie w czasie testu, co podczas uczenia się, wówczas jest większa szansa, że poprawnie rozpoznamy to słowo wśród nowych słów. Zjawisko takie nie występuje jednak wtedy, gdy słowo czytamy lub uzupełnianie literki jest bardzo łatwe - takie czynność wykonujemy automatycznie i później nie są przydatne jako wskazówki przy rozpoznawaniu.

Podsumowując, gdy próbujemy sobie przypomnieć czy jakiś detal kontekstowy towarzyszył zdarzeniu, zobaczenie tego detalu może nam pomóc w jego powiązaniu z tym zdarzeniem tylko w specyficznych warunkach. Przede wszystkim wtedy, gdy kontekst wymaga rekonstrukcji bo został słabo zapisany w naszej pamięci i nie może być odtworzony dzięki innym wskazówkom lub wcześniejszej wiedzy. Przeprowadzone badania mogą znaleźć zastosowanie w edukacji (doskonalenie metod nauczania) a także w psychologii sądowej (pamięć świadków).

Publikacje:

Nieznański, M. (2014). Context reinstatement and memory for intrinsic versus extrinsic context: The role of item generation at encoding or retrieval. Scandinavian Journal of Psychology, 55, 409-419. DOI: 10.1111/sjop.12153 [IF (JCR2013) = 1.147, 5 Year IF = 1.790].
Nieznański, M. (2014). The role of reinstating generation operations in recognition memory and reality monitoring. Polish Psychological Bulletin, 45, 363-371. DOI: 10.2478/ppb-2014-0044. [lista ERIH].
Nieznański, M. (2013). Effects of resource demanding processing on context memory for context-related versus context-unrelated items. Journal of Cognitive Psychology, 25. DOI: 10.1080/20445911.2013.819002 [IF= 1.021, 5 Year IF= 1.549].

Wystąpienia na konferencjach:

Nieznański M. (2013). Wpływ przywrócenia kontekstu na pamięć wewnętrznych i peryferycznych informacji kontekstowych. VI Wrocławskie Konfrontacje Psychologiczne. Wrocław, UWr., 9-10 kwietnia 2013.
Nieznański M. (2012). Generation and source memory: The role of an encoding–retrieval match. Poster na 54th Tagung experimentell arbeitender Psychologen (TeaP), Mannheim, 1-4 kwietnia 2012.